شرایط مدیریتی کارخانه جوجه کشی و فارمهای مادر مشخص کننده کیفیت واقعی جوجه یک روزه هستند. در این مقاله پس از بررسی مقدماتی کیفیت جوجه، عوامل موثر بر کیفیت جوجه در کارخانه جوجه کشی و سپس در فارم مادر را مورد بررسی قرار می دهیم.
کیفیت جوجه چیست؟ و چطور باید در ارزیابی نتایج تولیدمان از آن استفاده کنیم؟
يكنواختی وزن، رنگــ مناسب، دهیدراته نبودن، بسته بودن ناف، چابکی، نبود نقائص فيزيكي و عفونت از مشخصات اصلی جوجه با کیفیت می باشند. با اینحال برای موفقیت در تولید باید با موارد زیر مورد بررسی قرار دهیم.
1- تعداد جوجه های تولید شده بدون توجه به قدرت زنده ماندن و کیفیت آنها.
2- تعداد جوجه های زنده در زمان در آوردن از هچر بدون توجه به کیفیت آنها.
3- تعداد جوجه های درجه یک قابل فروش( Saleable Chicks ).
4- تعداد جوجه هایی که تا 7 روز بعد از هچ زنده می مانند.
بنابراین استفاده از روشهای ارزیابی کمی و کیفی در جوجه ها برای تشخیص موفقیت هچ در کارخانه جوجه کشی الزامی به نظر میرسد .ولی برای اینکه هر دو روش ارزیابی (کمی و کیفی) معنی دار باشند،لازم است که تعریف شوند. در این مقاله سعی براین است که در مورد کیفیت جوجه توضیحاتی ارائه شود و روشهای آماری برای شمارش جوجه ها را نیز بررسی مینمائیم ، همچنین توضیح می دهیم که روشهای آماری چگونه به کیفیت جوجه و تولید و مرتبط می شوند.
تعریف کیفیت جوجه :
کیفیت خوب جوجه میتواند نزد افراد مختلف بسته به دیدگاه آنها بطور وسیعی متفاوت و دارای معنای متفاوتی باشد. بطوریکه در بررسی همزمان از دیدگاه دو مدیر کارخانه جوجه کشی همیشه اختلاف نظر هایی دیده میشود و از آنجا که قسمت اعظم تعیین کیفیت حسی میباشد لذا مدل های منطقی چندان کارساز نمیباشند.
به عنوان یک اصل که بر اساس تجربیات زیاد ثابت شده است ، هر گاه در زمان بیرون کشیدن جوجه ها از هچر مشاهده شود که جوجه ها تمیز هستند و کرک های خشک و نرم دارند و هیچگونه آلودگی بر روی بدن آنها وجود ندارد و پوسته های تخم مرغ (هچ شده و هچ نشده ) و کف سبد هچر نیزتمیز است ،هچ موفق بوده است در غیر این صورت حتی اگر تعداد جوجه ها بیشتر از حد انتظار باشد،هچ نا موفق بوده است .
سایر علایم برای ارزیابی کیفیت جوجه ها عبارتند از :
1- رنگ کرک مطابق با رنگ نژاد باشد.
2- چشمهای پرنده شفاف و براق بوده و بدنش بدون نقص و بد شکلی و غشاهای خشک شده وجود نداشته باشد.
3- در هنگام لمس بدن محکم بوده ولی نباید هیچ علامتی از ادم نشان دهد.
4- همچنین نباید استخوانها در هنگام در دست گرفتن جوجه خیلی مشخص باشد.
5- جوجه نباید در حالت غیر طبیعی آشکار نظیر نفس نفس زدن باشد.
6- جوجه نباید هیچگونه مشکلی تنفسی دیگری داشته باشد.
7- در واقع وضعیت ورفتار جوجه باید هوشیار بوده وبه محیط خود واکنش و علاقه نشان دهد.
8- چنین تعریف و توصیفی نسبتاًذهنی است و مطئمناً تولید کنندگان در همه جای جهان شایدویژگی های مختلف و متفاوتی را بررسی کنند و این موضوع به خوبی نشان دهنده وجود مشکل در اررزیابی کیفی بصورت نظری می باشد که راه را برای تعبیرهای متفاوت باز می گذارد. آیا روشهای ارزیابی و اندازه گیری دیگری که کمی تر باشند و بتوان بطور دقیق تر آنها را بکار برد وجود دارد؟
ارزیابی کمی موفقیت:
روشهای کمی بسیار سودمند هستند ولی شدیداً وابسته به این هستند که چطور موفقیت در تولید اندازه گیری شود. برای مثال میزان هچ تخم مرغها می تواند روش نسبتا خوبی برای تعیین کیفیت باشد.چون معمولا هر زمان که هچ پایین است کیفیت جوجه ها نیز خوب نیست.هنگامی که تعداد تخم مرغ های بی نطفه و همچنین میزان مرگ و میر جنینی در روزهای اولیه جوجه کشی پائین است میتوان نتیجه گرفت که تخم مرغ ها از کیفیت خوبی برخوردار بوده اند. استفاده از تخم مرغ های خوب هم معمولا منجر به میزان هچ بالا و اغلب کیفیت کیفیت بالای جوجه یک روزه می شود.
درجه بندی و شمارش جوجه ها در کارخانه جوجه کشی:
میزان بالای هچ در تخم مرغهای نطفه دار نیز می تواند نشان دهنده کیفیت خوب جوجه های یک روزه باشد ،که البته این موضوع نیز بستگی به روشهای مشخص نمودن تعداد جوجه های هچ شده دارد. البته این نیز بنوبه خود بستگی به این دارد که میزان هچ را چطور تعریف کنیم؟ یعنی برای محاسبه هچ صرفا تخم مرغ های چیده شده و جوجه های هچ شده ملاک قرار گیرند و یا اینکه با حذف آمار تخم مرغ های بی نطفه فقط از آمار تخم مرغ های بارور که شانس هچ دارند استفاده کنیم (Hatch of fertile ). که در مورد دوم با حذف تخم مرغ های بی نطفه در صد هچ بیشتر خواهد شد که این یک امر ظاهری است و بهتر است که از هر دو روش استفاده شود چون محاسبه به روش اول در اکثر کارخانجات جوجه کشی مرسوم است و محاسبه به روش دوم نیز موجب شناسایی وضعیت نطفه داری تخم مرغ ها نیز میشود .
برای نشان دادن این مطلب به مثال فرضی ارزیابی موفقیت هچ توجه کنید:
| روش | تعداد تخم مرغ چیده شده | تعداد تخم مرغ بی نطفه (نور بینی) | تعداد تخم مرغ نقل شده به هچر | تعداد جوجه هچ شده | در صد هچ % |
| روش اول | 12960 | - | 12960 | 10360 | 9/79 |
| روش دوم | 12960 | 630 | 12330 | 10360 | 84 |
اگر چه خیلی از کارخانجات عمل نوربینی ( Candling ) را انجام نمیدهند ولی باید با نمونه گیری دقیق از تخم مرغ های هچ نشده و شکستن آنها ( Trouble Shooting ) حدود تخم مرغ های بی نطفه را مشخص کرد.
اتاق ترابل شوتینگ:
در بعضی کارخانه های جوجه کشی قدرت زنده ماندن جوجه ها ( Liveability ) نیز مد نظر قرار گرفته و به حساب می آید ،بدین ترتیب که جوجه های مرده و وازده ها( درجه 2 ) از جمع کل جوجه های هچ شده کم می شوند و سپس مورد محاسبه قرار میگیرند. علاوه بر روش های ذکر شده در برخی کارخانجات جوجه کشی ،تلفات بین راهی جوجه ها و همچنین تلفات هفته اول پرورش نیز مد نظر قرار میگیرد که این امر چندان منطقی به نظر نمیرسد.چون در این صورت، هچ بسیار کمتر از میزان هچ واقعی خواهد شد. شمارش جوجه های درجه یک و بعد از آن تعیین هچ نمودن در بسیاری از کارخانجات مرسوم است . وزن جوجه ها که معمولاً بعنوان درصدی از وزن اولیه تخم بیان می شود. نیز یک روش مناسب دیگر برای ارزیابی کیفیت است مقادیر بین 68-65 % از وزن اولیه مرغها نشان دهندة کیفیت خوب جوجه می باشد.
وزن کشی جوجه ها:
مقادیر زیر 60% که احتمالاً خیلی هم رایج است نشان دهندة دهیدراتاسیون جوجه هاست. این شکل بعلت میزان رطوبت پایین در خلال انکوباسیون یا زمان طولانی انکوباسیون بعد از هچ ایجاد شود .بطور معکوس ، جوجه هایی که بالاتر از 70% وزن اولیه تخم ها وزن دارند معمولاً از تخم مرغ هایی هستند که در شریط با رطوبت بالا جوجه کشی شده اند. با این حال اندازه جوجه ها ممکن است وابسته به مدیریت هر یک از کارخانه های جوجه کشی و وزن نهائی جوجه ها باشد. برای مثال اگر جوجه ها قرار باشد که در مزرعه ای بسیار دورتر از جوجه کشی تخلیه شوند احتمالاً باید کمی سنگینتر (با میزان آب بالاتر) از جوجه هایی باشند که حمل ونقل آنها زمان کوتاهتری را می گیرد.به همین سبب معمولا جوجه های راه دور را کمی زودتر بیرون میکشند. عضی از شرکتهای مرغ مادر در صورت که قرار باشد جوجه ها را از طریق هوایی به نقاط دور دست تر ارسال کنند حتی قبل از قرار دادن جوجه ها در کارتن، آب آشامیدنی در اختیار آنها قرار می دهند.و یا 5/. سی سی آب در زیر جلد آنها تزریق میکنند.اخیرا هم بعضی از کمپانی ها از نوعی ماده غذایی که خمیر مانند است و رطوبت مناسبی دارد ( Oasis ) استفاده میکنند بدین صورت که مقداری از این خمیر را در کنار دیواره داخلی کارتن می چسبانند و جوجه ها در بین راه از آن استفاده میکنند در این خمیر علاوه بر مواد مورد نیاز جوجه ها از مواد آنتی استرس نیز استفاده میشود.
استفاده از خمیر مخصوص برای تغذیه بین راهی جوجه ها
نوع دیگر از دان مخصوص بصورت پلت برای تغذیه بین راه جوجه ها
چطور به کیفیت خوب جوجه دست یابیم؟
صرف نظر از اینکه ما کیفیت جوجه را چطور تعریف می کنیم ، مهم است که بفهمیم چگونه قادر به دستیابی به اهداف خود هستیم. اگر بخواهیم وسیعتر صحبت کنیم باید گفت که بهترین کیفیت جوجه ناشی از عوامل مختلف است که می توان آن را به سه دسته تقسیم کرد:
1- تخم مرغ.
2- دستگاههای جوجه کشی.
3- مدیریت کارخانه جوجه کشی.
اگر بتوان به بالاترین استاندارها در این سه مورد دست یافت ، کیفیت جوجه به بالاترین میزان خود خواهد رسید. متأسفانه اگر هر یک از این سه جنبه رعایت نشود ، هم میزان هچ و هم کیفیت جوجه تحت تأثیر قرار می گیرد. همانطور که همه کارکنان جوجه کشی می دانند ، تخم مرغها بطور قابل توجهی می توانند متفاوت باشند (بدون توجه به اختلاف گوناگون ). تخم مرغهااز نظر اندازه دردرجه های متفاوت هستند ، کیفیت پوسته نیز از خیلی خوب تا خیلی بد متفاوت است. و تخم مرغ هایی هم هستند که آلوده به مدفوع و یا کثیف هستند.تخم مرغ های کثیف و آلوده موجب آلودگی هچری میشوند و در نتیجه کیفیت جوجه ها تحت تاثیر قرار میگیرد. تخم مرغهای کوچک جوجه های کوچک تولید می کنند .اگر اندازه تخم مرغ ها در یک دستگاه خیلی متفاوت باشد منجر به اختلاف شدید در اندازه گله پروش داده شده گردیده و گله ای با کیفیت پایین در زمان کشتار و تلفات بالا در زمان پروش را ایجاد می کند.
فقط تخم مرغها با کیفیت بالا در دستگاه چیده شوند:
بسیاری از مدیران مزارع بر خلاف مدیران جوجه کشی ،عقیده دارند که همه تخم مرغهای تولید شده باید بمنظور به حداکثر رساندن تولید جوجه در دستگاه خوابانده شوند. در حالیکه واقعیت درست برخلاف آن است.
ست کردن تخم مرغ در دستگاه جوجه کشی(ستر):
اگر فقط تخم مرغهای با کیفیت بالا در دستگاه چیده شوند در اینصورت بطور خودکار تولید بهبود می یابد .حتی اگر تعدادی کلی تخم مرغهای چیده شده کاهش یابد. به هر حال مدیران مزارع مرغ مادر باید بپذیرند که تعدادی از تخم مرغهای تولید شده حذفی هستند (این تعداد می تواند تعداد بسیار کمی از کل تخم مرغهای چیده را شامل شود).
نتایج انتخاب تخم مرغ ها قبل از چیده شدن از این قرار است :
1- آلودگی کمتر سینی های تخم .
2- آلودگی کمتر ستر و هچر و سالن جوجه کشی .
3- جوجه های هچ شده کیفیت بالاتری خواهند داشت.
کیفیت دستگاه جوجه کشی :
سترها و هچرها حتماً نباید برای عملکرد و کارائی ما خوب، نو و گران قیمت باشند. اما این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که ماشین های ارزان قیمت با کیقیت پائین معمولاً به خوبی ماشین های با کیفیت بالا عمل نمی کنند. مدیریت جوجه کشی و دستگاه ها یک کلید اساسی در تولید جوجه با کیفیت است یک دستگاه قدیمی ولی با نگهداری خوب به خوبی یک ماشین نو کار می کند به شرط اینکه مدیر بداند چگونه از تجهیزات بهترین استفاده را نماید.
کارخانه جوجه کشی:
رعایت برخی موارد خاص در ماشینهای قدیمی بخصوص بهداشت سخت تر می باشد. سایر مشکلات مربوط به جوجه کشی از جمله الگوهای چیدن غلط می تواند بر توزیع گرما در داخل کابین تأثیر بگذارد. بهداشت ضعیف ماشینها می تواند منجر به آلودگی تخم مرغها و جوجه ها گردد. ماشینهای تک مرحله ( Single stage )شرایط کنترل شده تری را برای مدیر کارخانه جوجه کشی فراهم می کند. این روش در مقایسه با سیستم های چند مرحله ای ( Multistage ) شرایط ایده آل تری از جوجه کشی را برای تخم مرغ هایی از انواع مختلف و با اندازه های متفاوت ایجاد می کند.
محیط جوجه کشی :
محیط جوجه کشی می تواند به چند روش میزان جوجه درآوری و کیفیت جوجه را کاهش دهد. میزان نامناسب حرارت و رطوبت ، نقاط مربوط به چیدن تخم مرغ ها و تهویه و چرخاندن غلط همگی می توانند تأثیر منفی بر تکامل جنینی بگذارند این مسائل باعث کاهش جوجه درآوری و کیفیت جوجه ها می شوند. دمای بسیار پایین در دوره‌ی انکوباسیون اغلب منجر به جوجه های نوک زده مرده ( Dead in shell ) و همچنین جوجه های بزرگ (Staggering) می گردد. زمان هچ معمولاً دیر و طولانی می شود و جوجه ها به طور نرمال خشک نمی شوند .دمای بسیار بالای دوره انکوباسیون نیز می تواند منجر به مرگ جنین های نوک زده و با جوجه های هچ شده ای می شود که معمولاً کوچک و چسبنده بوده و میزان بالایی از آنها دارای ناف هایی هستند که خوب بسته نشده است. اغلب جوجه ها انگشتان بد شکل دارند.حرارت بالای تخم مرغها هم در هچر علت اصلی جوجه های حذفی بی کیفیت می باشد. اگر رطوبت خیلی پایین باشد جوجه های کوچک دهیدراته و چسبنده هستند در مقابل اگر رطوبت خیلی بالا باشد جوجه های بزرگ ، ضعیف و اغلب چسبنده هستند.خوب بسته نشدن ناف نیز یک مشکل رایج در رطوبت بالا در خلال انکوباسیون می باشد. عدم تهویه کافی ستر ، هچر یا سالن هایی که ماشین ها در آن قرار دارند می تواند منجر به ایجاد تعداد بالایی تخم مرغ های هچ نشده و جنین های غرق شده می شود (جنین های کوچک که اطراف آن را مایع احاطه کرده است).
کمبود اکسیژن و ایجاد دی اکسید کربن به علت تهویه نامناسب نیز میتواند موجبات مرگ جنین را فراهم آورد. در تخم مرغ هایی که تعداد خلل و فرج کم است نیز ممکن است ضایعه اخیر دیده شود. چرخش ناقص و یا نامناسب در دوره‌ی انکوباسیون باعث جوجه درآوری پایین شده و جوجه هایی که هم از تخم مرغ ها هچ می شوند اغلب دیر رس بوده و بعد از هچ نیز به طور نرمال خشک نمی شوند. فرآیندهای انکوباسیون نه تنها باید از نظر شرایط فیزیکی بررسی شوند بلکه باید محیطی عاری از آلودگی های میکروبی نیز فراهم آید. اهمیت بهداشت در خلال انکوباسیون به خصوص در زمان هچ نباید فراموش شود. آلودگی کیسه زرده از سبدهای غیربهداشتی هچر یک عامل مهم در کاهش قدرت زنده ماندن و کیفیت جوجه می باشد.
انتخاب بهترین تخم مرغ ها به کاهش آلودگی کمک خواهد کرد.ولی بهداشت مؤثر تخم مرغها ، ماشین ها و لوازم و تجهیزات اتاق نیز ضروری است. اگر آلودگی وجود داشته باشد. لازم است. که مشکل مشخص و نسبت به رفع اشکال اقدام گردد.
عوامل موثر بر کیفیت جوجه یکروزه در فارمهای مادر
1- مدیریتی
2- تغذیه ای
3- بیماری
مدیریت
آلودگی جوجه های یکروزه و باقیمانده کیسه زرده آنها می تواند در هچر و با تماس با سایر تخم مرغ های آلوده صورت گیرد، متأسفانه حتی تخم مرغهای گاز داده شده و شستشو شده (ضد عفونی ) نیز می توانند قبل از عملیات جوجه کشی مجددا آلوده شوند. تخم مرغهای بستری ممکن است بعد از شستشو و ضد عفونی تمیز بنظر برسند ولی شدیداً آلوده اند همه اینها اغلب منجر به تخم های انفجاری می شوند که در این حالت عفونت به سایر تخم ها و جوجه ها امتداد یافته و گسترش می یابد توجه به این عواملی نشان می دهد چطور می توان بر مشکلات غلبه کرد. بنابراین بهتر است تا آنجا که امکان دارد تخم مرغ های نامناسب برای جوجه کشی از میان تخم مرغ ها حذف شوند. این مسئله قطعا کیفیت جوجه ها را افزایش خواهد داد. چنین تخم مرغ های حذفی شامل همه تخم های بستری، سایر تخم مرغ های شدیداً آلوده و یا تخم مرغ هایی هستند که بطور غلط مورد شستشو و ضد عفونی قرار گرفته اند. تخم مرغ هایی که ترکهایی در پوسته دارند (ترک های نمایان و یا ترک های موئی)، و یا تخم مرغ های که دارای کمر هستند و یا آنهایی که سطح سنباده‌ای زبر دارند (ظاهر دانه دانه و موزائیکی) و یا سطح گچی یا روغنی دارند باید کنار گذاشته شوند. تخم های شکسته هچ نمی شوند و نباید هرگز در دستگاه چیده شوند. تخم مرغهای خیلی کوچک یا خیلی بزرگ باید برداشته و حذف شوند. این اعمال میزان اختلاف در جوجه های هچ شده و دستگاه جوجه کشی را کاهش داده و در نتیجه نا هماهنگی در اندازه پرنده ها را در زمان کشتار کاهش می دهد.
تخم مرغ‌هاي سفيد، ترك‌دار، برس‌كشيده شده و مرطوب باعث انتقال‌آلودگــي سطح پوسته به داخل و انفجار داخل ماشين و آلودگــي ساير تخم مرغها شده و جوجه‌هاي توليدي نيز از كيفيت‌مناسب برخوردار نخواهند بود و بسته به ميزان آلودگــي طي روزهاي اوليه تلف‌شده و باعث انتقال عوامل بيماري‌زا ازطريق افقي به ساير طيور گــله مي‌گــردند.
بنابراين جمع‌آوري مرتب تخم‌مرغ‌هاي جوجه‌كشي، سه تا پنج نوبت‌هر روز بسته به فصل و ضدعفوني تخم‌مرغ‌هاي جمع‌آوري شده، حداكثر يك‌ساعت پس از جمع‌آوري، به روش‌صحيح از ميزان توليد تخم مرغ‌هاي‌روي بستر و كثيف كاسته و در ارتقاءكيفيت جوجه موثر مي‌باشد.
همچنين جابجايي و حمل‌ونقل تخم‌مرغ جوجه‌كشي از فارم به جوجه‌كشي‌در شرايط مناسب از ايجاد شكستگــي وترك‌هاي موئي در تخم مرغ پيش‌گيري‌مي‌نمايد. تخم مرغ‌هاي داراي ترك‌موئي به آساني قابل تشخيص نبوده و فقط در شرايط كندلينگــ قابل تشخيص‌مي‌باشند.خواباندن چنين تخم‌مرغ‌هايي در ماشين جوجه‌كشي باعث انتقال سريع عوامل ميكروبي به داخل وانفجار در ماشين و عواقب بعدي ناشي‌از آن مي‌گردد.
ـ نگــه‌داري تخم مرغ بسته به طول‌زمان نگــه‌داري در شرايط مناسب از نظرحرارت، رطوبت، تهويه و هم‌چنين‌نگــه‌داري تخم مرغ قبل از خواباندن به‌مدت كافي در اطاق ستر در شرايطمناسب از نظر حرارت، رطوبت، تهويه‌باعث توليد جوجه‌هاي يكنواخت ويكدست مي‌شود.
ـ سن گــله مادر نيز در كيفيت جوجه‌موثر است. جوجه‌هاي به دست آمده ازگــله‌هاي مادر جوان، كوچك‌تر وضعيف‌تر بوده و مستعد دهيدراته شدن(از دست دادن آب بدن) مي‌باشند،پرورش جوجه ريز احتياج به مديريت ورسيدگــي بيشتري دارد، ضمن توجه‌بيشتر به شرايط نگــه‌داري جوجه‌ها درجوجه‌كشي و همچنين انتقال به فارم،زمان رسيدن جوجه‌ها به آب و دان‌هرچه كوتاه‌تر باشد بهتر است. بنابراين‌بايد از ارسال جوجه‌هاي ريز به‌فارم‌هايي كه داراي بعد مسافت زيادي باجوجه‌كشي هستند خودداري شود، دراين صورت از دهيدراته شدن و نتيجتا افزايش تعداد حذفي جلوگــيري شده(پتانسيل منفي) و به پتانسيل مثبت آنهاكه بالا بودن ميزان سرزندگــي آنها و رشدسريع‌تر آنها است، دست مي‌يابيم.
ـ گــله‌هاي مادر پير تخم مرغ‌هاي باپوسته نازك‌تري توليد مي‌نمايند كه ازطرفي در نگـه‌داري آنها در سردخانه و در ستر از نظر حرارت و رطوبت بايستي‌دقت بيشتري به عمل آيد تا به ميزان‌بيش از حد معمول آب از دست ندهند، همچنين بايد نسبت به ضدعفوني هرچه‌سريع‌تر آنها در فارم اقدام شود، زيرا كه نفوذ عوامل بيماري‌زا به دليل نازكي‌پوسته به ميزان بيشتر و در مدت‌كوتاه‌تري در آنها صورت مي‌گــيرد،نتيجتاگــله‌هاي مادر پير توليد جوجه‌هاي‌درشت‌تري مي‌نمايند كه استعداد ابتلاءبه عفونت در آنها بيشتر مي‌باشد.
تغذيه
مدیریت صحیح گله مادر برای برقراری استاندارد بالای تغذیه أی و بهداشتی نقش بسیار مهمی برای تولید جوجه های با کیفیت دارد برای مثال کمبود یک عنصر ضروری در تخم مرغ (ویتامین ها و مواد معدنی ، اسیدهای آمنیه ) ممکن است از تکامل طبیعی جوجه جلوگیری کرده و منجر به کاهش هچ شود .بعضی کمبود ها در تخم مرغ ممکن است کشنده نباشد و اجازه حیات به جنین را تا زمان هچ بدهد. متأسفانه چنین کمبود ها یی ممکن است تأثیر سوئی بر بقای این جوجه در مزرعه در خلال هفته اول پرورش بگذارد. كمبود اسيدهاي آمينه، ويتامين‌ها ومواد معدني در كيفيت تخم مرغ وجوجه يكروزه و ميزان تلفات اوليه موثرمي‌باشد. كاهش ميزان فسفر، افزايش‌كلسيم، عدم بالانس كلسيم و فسفر و دركمبود ويتامين باعث D3 جيره گــله مادر بد فرم شدن استخوان‌هاي پا، نرمي‌استخوان‌ها و نهايتافلجي و باز ماندن از رشد مي‌گــردد.
كمبود ويتامين E:
در پرندگــان جوان باعث بيماري‌آنسفالومالاسي (بيماري جوجه ديوانه)مي‌شود. ضعف عضلاني، عدم تعادل‌پيشرونده كه موجب افتادن مكرر پرنده‌مي‌شود، عدم تعادل اسپاسمي، برگــشتن‌سر به پشت و يا سخت‌شدگــي گــردن،فلجي، و مرگ از نشانه‌هاي كمبودويتامين E مي‌باشد.
كمبود ويتامين B2ريبوفلاوين:
رشد اوليه جوجه‌ها كند است.ضعف در پردرآوري، فلجي پا،پيچ‌خوردگــي پنجه پا به طرف داخل ونشستن بر روي مفاصل خرگــوشي ازعوارض كمبود ريبوفلاوين در جوجه‌هامي‌باشد.
كمبودويتامينB5اسيدپانتوتنيك:
باعث كوتولگــي و ضعيف شدن‌جوجه‌ها مي‌شود.
بیماری ها
ـ ابتلاء گــله‌هاي مادر به بيماري‌هاي‌ويروسي، ميكروبي و مايكوپلاسمايي دركيفيت‌جوجه يكروزه تاثيرگذار مي‌باشد.
ـ اصولا هر نوع استرسي كه به گــله واردشود از آن جمله ابتلاء به بيماري‌هاي‌عفوني (با انتقال عمودي و يا بدون‌انتقال عمودي) باعث افزايش Shedding(ريزش) عوامل ميكروبي مهار شده،نظير كلي‌باسيل و سالمونلا در گــله مادر وانتقال آنها به جوجه يكروزه گــشته ونهايتادر طول دوران درگــيري گــله باعوامل استرس‌زا كيفيت جوجه يكروزه‌افت نموده و ميزان تلفات اوليه و تعدادجوجه‌هاي حذفي افزايش مي‌يابد.ميزان تلفات اوليه و حذفي‌ها در گــله‌گــوشتي بستگــي به چگــونگــي برخورد باگــله دارد، قرار گــرفتن جوجه يكروزه درشرايط محيطي نامناسب كه يكي ازعوامل استرس‌زا مي‌باشد، باعث تكثيرعوامل ميكروبي گــشته كه از طرفي باعث‌مرگــ جوجه‌هاي آلوده شده و از طرفي‌ديگــر باعث انتقال عوامل ميكروبي به‌طيور سالم گــله مي‌گــردد و نهايتاباعث‌افزايش تلفات و حذف در هفته اول و درصورت عدم بهبود شرايط، افت‌عملكرد گــله را به دنبال خواهد داشت.
ويروس‌هايي كه به‌طور عمودي ازگــله مادر به جوجه منتقل مي‌شوندعبارتند از:
1. ويروس كم‌خوني عفوني جوجه وCAA، ويروس آنسفالوميليت AE،MLVويروس رئو
2. . REO ويروس‌لكوزمييلوييد
1ـ ويروس CAAكم خوني‌عفوني
جنين را نمي‌كشد و در صورت‌آلودگــي گــله مادر، ويروس به جوجه‌منتقل شده جوجه‌ها پس از خارج شدن‌از تخم در عرض چند روز در اثر كم‌خوني از بين مي‌روند. ژوليدگــي پرها،رنگــ پريدگــي ساق پا و خونريزي‌هاي‌زير جلدي از مشخصه‌هاي اين بيماري‌است. اين بيماري مخصوص جوجه‌هاي‌جوان مي‌باشد.
در صورتي كه گــله‌هاي مادر فاقدآنتي‌بادي باشند، جوجه‌هاي‌نتاج آنهاحساس بوده و در صورتي كه درروزهاي اول زندگــي در محيط آلوده باويروس قرار گــيرند، آلوده شده و دچارتلفات مي‌گــردند. بهترين شكل، وجودآنتي‌بادي عليه بيماري در گــله مادر به‌علت واكسيناسيون و يا آلودگــي باويروس فيلد در مرحله پرورش و انتقال‌آنتي‌بادي به نتايج آنهاست كه باعث‌حفاظت جوجه‌هاي گــوشتي در سنين‌اوليه پرورش مي‌گــردد.
2ـ بيماري آنسفالوميليت(AE)
در جوجه‌هاي جوان باعث فلجي و لرزش در سر و بال‌ها مي‌شود. جوجه‌هابا پاهاي كشيده به پهلو مي‌افتند. جوجه‌هاي يكروزه كه از طريق تخم‌مرغ‌هاي آلوده به ويروس AE مبتلاشده‌اند، علائم را از روز اول نشان‌مي‌دهند. علائم بيماري خيلي شبيه به‌فرم عصبي بيماري نيوكاسل است ولي‌بروز علائم عصبي در بيماري نيوكاسل‌نمي‌تواند زودتر از 4ـ3 روزگــي ديده‌شود. در ثاني ويروس بيماري نيوكاسل‌به راحتي از مغز جوجه‌هاي مبتلا جدامي‌شود. با وجود آنتي‌بادي در گــله مادربه علت واكسيناسيون يا آلودگــي طبيعي‌گــله در زمان پرورش و انتقال آنتي‌بادي به‌جوجه‌هاي يكروزه باعث حفاظت‌جوجه‌هاي گــوشتي مي‌گــردد. لرزش در ،اثر كمبود ويتامين و Eنفوذ عوامل‌ميكروبي مانند E.coli سالمونلا به مغز نيز مي‌تواند ايجاد شود.
3ـ ويروس بيماري REO
از طريق مادر به جوجه‌هاي گــوشتي‌نيز منتقل مي‌شود و باعث تورم مفاصل‌و لنگــش و همچنين باعث كاهش جذب‌مواد مغذي از روده شده و نتيجتاباعث‌كاهش و غيريكنواختي گــله مي‌گــردد.
4ـ ويروس لكوزمييلوييد MLV
ويروس جديدي از خانواده ويروس‌لكوزمييلوييدها در MLV به نام Jسال‌هاي اخير شناسايي و در صنعت‌مرغ مادر گــوشتي به‌طور وسيعي شايع‌شده است. اين ويروس تمايل خاصي به‌سلول‌هاي مغز استخوان داشته و باعث‌بروز لكوز در مغز استخوان مي‌شود.بيماري‌زايي اين ويروس در مرغان‌گــوشتي متغيير است. مي‌تواند بدون‌ايجاد تومور، مرگــ و مير و يا اثرات‌زيان‌آور در عملكرد، در گــله حضورداشته باشد و در ساير موارد تلفات‌مي‌تواند 2ـ1 درصد و گــاهي به 20درصد برسد. شدت لكوزمييلوييدبستگــي به تضعيف سيستم ايمني به‌دليل استرس و بروز ساير بيماري‌ها از ،جمله CAAمارك، گــامبورو و سموم‌قارچي دارد. تومورها به فراواني درسطح داخلي استخوان جناغ سينه محل‌اتصال دنده به غضروف، استخوان لگــن،فك تحتاني و استخوان جناغ ايجادمي‌شود. تومورها ممكن است به‌صورت گــره‌اي و يا منتشر و معمولاچندتايي با قوام نرم و سست و به رنگــ‌سفيد مايل به زرد مشاهده شوند.
عوامل ميكروبي:
عبارتند از: سالمونلا و اشرشياكلي.عوامل فوق‌الذكر به طريق مستقيم (ازطريق مادر) و غيرمستقيم (محيط آب ودان آلوده) مي‌توانند باعث آلودگــي‌جوجه شوند. در صورت انتقال عمودي جوجه‌هااز روز اول و از بدو ورود به سالن، كسل‌و پژمرده و داراي تلفات خواهند بود.كشت ميكروبي از اندام‌هاي دروني،جوجه‌هاي تلف شده و بيمار نوع‌آلودگــي را نشان مي‌دهد. در صورت‌انتقال افقي شروع تلفات معمولا پس ازهفته اول خواهد بود.
مايكوپلاسماها:
مايكوپلاسماگــالي سپتيكوم (MG) ومايكوپلاسما سينويه (MS) از عوامل‌بسيار تاثيرگــذار در ميزان رشد جوجه‌بوده و باعث مستعد نمودن ابتلاجوجه‌ها به بيماري‌هاي ويروسي تنفسي‌مانند نيوكاسل، برونشيت و آنفلوآنزامي‌گــردند. مايكوپلاسماگــالي‌سپتيكوم‌باعث كاهش رشد و ايجاد ضايعه دراپي‌تليم ناي و كيسه‌هاي هوايي شده وزمينه را جهت عفونت‌هاي باكتريايي به‌خصوص اشرشياكلي مستعد مي‌نمايند.مايكوپلاسما سينوويه باعث تورم‌مفاصل، لنگــش، كاهش رشد و هم‌چنين‌آلودگــي كيسه‌هاي هوايي مي‌گــردد.
آنتي‌بادي‌هاي مادري:
ايمني مادري منتقله به جوجه‌هاي‌يكروزه موجب ايجاد ايمنيت و تيتريكنواخت آنتي‌بادي صرفادر مقابل‌بيماري‌هايي است كه گــله مادر بر عليه‌آنها واكسينه شده است. آنتي‌بادي منتقل شده از مادر به‌جوجه بايستي به حدي باشد كه بتواند تابرقراري ايمنيت از طريق واكسيناسيون‌جوجه را در مقابل عوامل بيماري‌زاحفظ نمايد.جهت تدوين برنامه‌واكسيناسيون بايستي از ميزان تيترآنتي‌بادي مادري و پراكندگــي تيتر وهم‌چنين وضعيت بيماري‌هاي شايع درمنطقه مطلع باشيم.
نتایج :
اگر چه مشخصات کیفی جوجه دارای چهارچوب مشخصی است ولی باید آن را به روش سیستماتیک با استفاده از تکنیک های گوناگون اندازه گیری کرد. با چیدن تخم مرغهایی با بالاترین درجه کیفیت در ماشینهای با کیفیت و مدیریت خوب به حداکثر رسیدن کیفیت جوجه ها حتمی است. بهتر است که کیفیت جوجه ها هم از استاندارد های کمی و هم از استاندارد های کیفی برخوردار باشد. همچنین بهتر است که قدرت زنده ماندن جوجه ها هم در کارخانه جوجه کشی و هم در مزارع پرورش جوجه بعد از یک هفته پرورش اندازه گیری شود. به منظور مطمئن شدن از تولید مؤثر جوجه ،کیفیت همه مراحل تولید باید تحت نظر قرار گرفته و در سطح بالاترین استانداردها نگه داشته شوند.